Gas geven met Het Nieuwe Telen

Als gevolg van de torenhoge gasprijzen staat energie besparen met stip bovenaan de agenda van veel glastuinders. ‘Een student formuleerde het zo: “We willen op het ouderlijk bedrijf dit jaar hetzelfde als vorig jaar betalen aan energiekosten.” Dat betekent dus dat deze ondernemers veel kuubs gas gaan besparen’, weet Jasper den Besten, lector Nieuwe Teeltsystemen en verbonden aan HAS Hogeschool.

Hij denkt zelfs dat de langgekoesterde wens dat kassen in Nederland CO₂-neutraal zijn weleens in een stroomversnelling kan komen. ‘Waar de overheid inzet op beleid voor de komende pakweg tien jaar kan het zijn dat tuinders binnen vijf jaar al deze doelstellingen gaan halen. Het goede nieuws is: door beter te kijken naar wat de plant precies nodig heeft, kan dat in de praktijk ook.’

Energiezuinig telen en tegelijk een optimale productie halen; dat is de belangrijkste uitdaging binnen Het Nieuwe Telen. Dat kan door de teelt optimaal te sturen in onder meer temperatuur, vocht, CO₂-dosering, licht en door te schermen. In een gelijkmatiger klimaat kan veiliger geteeld worden bij hogere relatieve vochtigheid met een lager energieverbruik. Het risico op condensatie in het gewas en op teeltproblemen neemt af.

Want, zo benadrukt Den Besten, het is niet zo dat tuinders graag de gaskraan opendraaien. ‘Bedrijven zijn zich echt wel bewust van nut en noodzaak van verduurzamen. Maar de stap naar een hele nieuwe manier van werken is groot en roept de vraag op of je wel je boterham ermee kunt verdienen en wat de risico’s voor plantziektes zijn. Veel kennis is beschikbaar en elke tuinder en bedrijfsleider heeft wel cursussen gedaan met Het Nieuwe Telen als uitgangspunt, maar voor jouw kas of voor jouw teelt kan een overstap groot en spannend zijn.’

Wedstrijdje energie besparen

Een vernieuwd hulpmiddel voor het onderwijs richt zich op de nieuwe generatie glastuinders en spelers in de glastuinbouwsector. Klassieke leermethodes zijn op de schop gegaan en nieuwe onderwijsmethoden hebben het levenslicht gezien, mede begeleid door CoE Groen. Zo is Kassim, een verkorting van kassimulatie, een interactief leermiddel om de energie-, vocht- en CO₂-balans van een moderne tuinbouwkas in beeld te brengen. Het berekent de mogelijkheden om in bepaalde weersomstandigheden de principes van Het Nieuwe Telen in te zetten.

Kassim is ook beschikbaar als online spel, Kassim the Game, waarbij deelnemers de hoogste score proberen te halen met energiezuinig en kosteneffectief telen. ‘Zo’n leermethode werkt, zeker als studenten de strijd aan kunnen gaan met hun vader of de bedrijfsleider thuis en dan winnen’, oordeelt de HAS-lector. ‘Daarnaast biedt de leermethode tuinders de mogelijkheid om eerst wat te proberen, voordat ze het in de kas op grote schaal in de praktijk brengen.’

Ook films zijn ingezet om de dialoog op gang te brengen, te leren van de ervaringen van anderen, beleid te ontwikkelen en onderzoek te doen. De methode heet VPA (Visual Problem Appraisal) en activeert interesse in een onderwerp. Studenten kunnen aan de hand van de gesprekken met mensen uit het veld en eigen onderzoek vervolgens complexe maatschappelijke vraagstukken leren analyseren.

Daarnaast is het boek Plant Empowerment vertaald in het Nederlands en wordt gebruikt in het onderwijs. Daarmee komen de fysiologische en fysische aspecten van het telen van gewassen in kassen aan bod. Dit is verder uitgewerkt in praktische teeltmethodes en stappenplannen. Ook vinden keukentafelgesprekken plaats waarbij tuinders en groepjes studenten kennis uitwisselen en met praktijkvraagstukken aan de gang gaan, vooral bij mbo-locaties in glastuinbouwgebieden. ‘Dat we elkaar opzoeken is altijd goed en zo komen ook de actuele en relevante onderwerpen snel in het onderwijs’, vindt de lector.

Het lectoraat Nieuwe Teelsystemen is dit jaar afgesloten en het project HNT Gas erop! krijgt mogelijk verlenging tot 1 februari 2023. Dan volgt een rapport met alle bevindingen. ‘Een mooie bijvangst van dit project is een goede samenwerking tussen de groene hogescholen en met het mbo’, zegt Den Besten. ‘Zo zit Inholland in het Westland dicht bij de glastuinpraktijk en wij als HAS hebben weer een voorsprong als het gaat om vertical farming. Aeres Dronten en HAS hebben beide veel akkerbouwstudenten en werken bijvoorbeeld op gebied van bodem veel samen. Van Hall Larenstein is een mooie samenwerkingspartner vanwege hun focus en frisse blik op duurzame agribusiness. Al die kennis en onderwijsmethodes delen we.’

Waterstof of geothermie

‘We willen verder met Het Nieuwe Telen juist in samenwerking met de glastuinbouwpraktijk’, blikt Den Besten vooruit. ‘Energie blijft een heel belangrijk thema. Kassen kunnen elektrisch verwarmd worden of mogelijk met waterstofgas of geothermie.’ Tuinders opereren al volop in de energiemarkt. Met behulp van de WKK-installatie produceren ze elektriciteit als ze gas verbranden. Dat gebruiken ze zelf of leveren het terug aan het net. De CO₂ gaat de kas in en de warmte wordt in een buffer opgeslagen voor gebruik op latere momenten.

Tuinbouwbedrijven spelen zo ook hun rol in de energietransitie, redeneert Den Besten. ‘Dat levert nieuwe uitdagingen voor tuinder of bedrijfsleider, zeker als er een overschot aan elektriciteit is waardoor de lampen zakelijk gezien beter aan kunnen of als extra besparing juist nodig is wanneer elektriciteit duur is.’

‘In het onderwijs moeten we dus van optimaal telen voor de plant en technisch perfecte klimaatregelen, via 'Plant Empowerment' en Het Nieuwe Telen, naar zakelijk optimaal telen binnen een energietransitie. Kennis van de plant en plantenfysiologie worden daarbij alleen nog maar belangrijker. Aan tuinders de taak om onder alle omstandigheden tot een goede teelt te komen.’

Daarnaast zal voldoende arbeid een aandachtspunt blijven en de ontwikkelingen op het gebied van automatisering en robotisering nemen naar verwachting een vlucht. ‘De nieuwe generatie zal ook zeker behoefte hebben aan meer sensoren in de kas en data en dashboards om het klimaat en de teelt steeds optimaler te sturen. Veel zal afhangen van de creativiteit en het innovatievermogen van de ondernemers en de glastuinbouwbedrijven en daar heb ik veel vertrouwen in’, besluit Den Besten.

KADER

De teeltmethode Het Nieuwe Telen is ontstaan uit het landelijke programma voor energiebesparing, genaamd ‘Kas als Energiebron’. In dit programma zijn en worden allerlei technieken en methoden onderzocht en ontwikkeld om het energiegebruik in de glastuinbouw te verminderen. Het Nieuwe Telen gaat meer uit van de behoeften van het gewas, in plaats van de gangbare vooropgestelde klimaatrecepten.

Binnen het innovatieprogramma Kas als Energiebron trekken Glastuinbouw Nederland en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit samen op. Het project Het Nieuwe Telen Gas erop! is onderdeel van het programma Praktijkkennis voor Voedsel en groen. Daarbij werken de vier groene hogescholen (HAO) samen met SIA en het ministerie. Het Centre of Expertise Groen voert de regie voor de uitvoering van het praktijkgericht onderzoek.