Op weg naar genoeg, gezond en veilig voedsel

Een twintigtal lectoren, afkomstig van Aeres, Inholland, Van Hall Larenstein en HAS green academy, trekt samen op in het Expertisecluster Food van CoE Groen. Ze zijn aangesteld voor een breed scala aan onderzoek. Van een gezonde voedselkeuze tot een verdienvermogen voor de natuurinclusieve landbouw, van het verwaarden van reststromen tot het versnellen van de eiwittransitie, van voedselveiligheid in de keten tot de inzet van big data en artificial intelligence om de voedseltransitie te versnellen.

Kort samengevat draait het binnen het expertisecluster om ‘voeding die goed is voor mens en milieu’, van productie tot en met consumptie. En die opgave is complex. Zo zullen veel dierlijke eiwitten in ons menu plaats moeten maken voor plantaardige eiwitten, terwijl de mondiale vraag naar vlees en zuivel juist in een stijgende lijn zit. En de ecologische voetafdruk van veel voedingsproducten is groot, zowel bij de productie als bij de verdere stappen in de keten.

Feitelijk moet het hele huidige voedselsysteem op de schop, beseffen de lectoren maar al te goed. En daarvoor is veel praktijkgericht onderzoek nodig. Of het nu gaat om het creëren van een stedelijke omgeving met een aanbod van overwegend gezond voedsel of door de stap te zetten naar volledig circulaire productie en verwerking. Daarvoor zijn nieuwe businessmodellen nodig, van boer tot retail. En verkennen onderzoekers en studenten alternatieve routes, zoals het benutten van eiwitten uit insecten of uit reststromen van de voedselindustrie.

Netwerk in beeld

Begin juli komt een delegatie lectoren uit het Expertisecluster Food samen om een gemeenschappelijke onderzoeksagenda te verkennen en het netwerk in kaart te brengen. Ze vinden elkaar al op de thema’s als voeding en gezondheid. Een sterkere bundeling van expertise over de eiwittransitie, de transitie van de landbouw en het voedselsysteem en het benutten van alle technologische mogelijkheden is broodnodig.

Vanuit de samenwerking met de beroepspraktijk is al een breed netwerk beschikbaar met daarin vooruitstrevende ondernemers, regionale initiatieven rond voedseltransitievraagstukken en overheden. Tegelijkertijd hebben lectoren de behoefte om het netwerk verder uit te breiden met universiteiten, zorgverzekeraars en internationale partners. Ook is het zaak dat de retail als laatste schakel in de keten aanhaakt. Nederland telt een handjevol inkooporganisaties die grote invloed hebben op wat er voor welke prijs in het winkelschap ligt.

Een deel van het bedrijfsleven en onderzoeksinstituten hebben elkaar gevonden binnen de publiek-private samenwerking Next Food Collective. Een twintigtal partijen willen de transitie naar een duurzame voedselketen en gezonde voeding gezamenlijk versnellen. CoE Groen is een van de partners in dit nieuwe collectief. Oud-landbouwminister Gerda Verburg is het boegbeeld, met korte lijntjes naar Brussel en Den Haag.

Regeneratieve landbouw

Eind juni heeft het kabinet 129 miljoen euro vrijgemaakt vanuit het Nationaal Groeifonds voor het innovatieprogramma Re-Ge-NL van Next Food Collective. Dit is opgezet om de transitie naar een regeneratieve, rendabele en maatschappelijk gedragen landbouwsector tot stand te brengen. Het praktische doel is dat duizend Nederlandse boeren voor 2030 daadwerkelijk de overstap maken naar een regeneratief landbouwsysteem. Nog eens tienduizend boeren en adviseurs verzamelen kennis en ervaring over deze landbouwpraktijk.

Binnen de regeneratieve landbouw wordt veel meer dan in een gangbare praktijk rekening gehouden met de samenhang tussen natuur, mens, dier, klimaat en economie. Het combineert voedselproductie met herstel van ecosystemen, verbetering van bodemvruchtbaarheid, waterhuishouding en biodiversiteit. Daarnaast kan regeneratieve landbouw een positieve bijdrage leveren aan de maatschappelijke en economische positie van boeren. Tegelijkertijd is nog veel onduidelijk hoe regeneratieve landbouw het beste naar de huidige praktijk vertaald kan worden.

CoE Groen staat de komende jaren aan de lat om praktijkgerichte kennis te ontwikkelen, de vertaling te maken naar het hbo-onderwijs en naar leven lang leren-trajecten om voor huidige boeren en tuinders de transitie handen en voeten te geven. Maar de food-keten is veel omvangrijker; met opslag, transport en verwerking van de oogst, de ontwikkeling van nieuwe producten, de handel, retail en horeca, met alle toeleveranciers en brancheorganisaties tot eindelijk de consument in beeld komt.

‘Het grotere doel is dat we alle spelers die wij opleiden voor een functie in de voedselketen ook de kennis meegeven over duurzame productie en consumptie’, zegt Monique de Knegt, business developer Food bij CoE Groen. ‘Dus de boer en tuinder, de voedingsmiddelentechnoloog en de supermarktmanager die wij opleiden, kunnen straks de juiste afweging maken wat er uiteindelijk bij de consument op het bord komt.’

Preventieakkoord

In het Nationaal Preventieakkoord (NPA) hebben supermarkten, horeca en catering al afgesproken te streven naar een jaarlijkse consumptiegroei van producten uit de Schijf van Vijf. Nu is het overgrote deel van het aanbod nog ongezond, volgens de criteria van het Voedingscentrum. Onderzoekers van Wageningen University & Research, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit Utrecht hebben daarnaast het aanbod en de promoties van voedingsmiddelen in supermarkten en horecazaken bestudeerd om te kijken hoe makkelijk of moeilijk het is om gezond voedsel te kiezen. Van alle gepromote etenswaren blijkt dat 80 procent niet in de Schijf van Vijf voorkomt, zo concludeerden de wetenschappers in 2021.

Het tegengaan van chronische aandoeningen en overgewicht als gevolg van een ongezond eetpatroon is slechts een van de uitdagingen op voedselgebied. Wereldwijd is sprake van zowel overvoeding als ondervoeding, schaarste aan vruchtbare grond, klimaatverandering waardoor landbouw in sommige gebieden onmogelijk wordt en sociaal-economische ongelijkheid. ‘Voedselvraagstukken zijn per definitie complex en daarom hebben we elkaars kennis, complementariteit dus, nodig om met oplossingen te komen’, concludeert De Knegt. ‘Van deskundigheid over de boerenpraktijk en de sociale wetenschap tot kennis op het gebied van transities en bedrijfseconomie. Binnen het Expertisecluster Food komt dat samen.’